?yczenia | Noworoczne | Sylwestrowe | | Urodzinowe

Kol?dnicy – w tradycji polskiej przebiera?cy, którzy w okresie bo?onarodzeniowym chodzili po wsiach od domu do domu z ?yczeniami pomy?lno?ci w Nowym Roku. Zwyczaj (zachowany jeszcze obecnie w niektórych regionach) obchodzony by? od Wigilii (lub drugiego dnia ?wi?t) do Trzech Króli, a zdarza?o si?, ?e dodatkowo w zapusty i ostatki. Grupa kol?dnicza nosi?a maszkary, którymi dla ?artu straszono widzów. Najbardziej popularn? by? turo?, osadzony na kiju, z ruchom?, k?api?c? paszcz?; ten rodzaj kol?dowania nosi? nazw? chodzenia z Turoniem. Zamiast Turonia wodzono nied?wiedzia, koz?, konia, koguta. Maszkary te maj? swoje ?ród?a w przedchrze?cija?skich praktykach zaklinania urodzaju na S?owia?szczy?nie. Popularne równie? by?y pochody z gwiazd?, wykonan? z kolorowego papieru, pod?wietlon? od ?rodka, przymocowan? ruchomo do drzewca. Kol?dnik j? trzymaj?cy nazywany by? gwiazdorem lub gwia?dzichem. Charakterystycznymi postaciami w grupach kol?dniczych byli: pasterze, Trzej Królowie, Dziad, Baba (za postacie kobiece przebierali si? równie? ch?opcy), ?yd, Cyganka, muzykanci. ?yczenia sk?adano wierszem albo kol?d?, p?atano przy tym figle, recytowano zabawne rymowanki, ca?emu widowisku towarzyszy?a atmosfera ogólnej weso?o?ci. Chodzili te? szopkarze z szopk? i kukie?kami, odgrywaj?cy przedstawienia o narodzinach Jezusa w Betlejem, jak równie? Herody, zespo?y odgrywaj?ce je „na ?ywo”. W biblijn? opowie?? przyj?cia Jezusa na ?wiat wplatano ludowe w?tki i tradycje. W zamian za ?yczenia, przyjmowane jako pomy?lna wró?ba urodzaju i powodzenia, gospodarze obdarowywali przebiera?ców ?wi?tecznymi smako?ykami lub wykupywali si? drobnymi datkami. Obchód kol?dniczy by? wyczekiwanym wydarzeniem, pomini?cie domu uwa?ane by?o za z?y znak. Zwyczaj kol?dników praktykowany by? tak?e w Anglii w czasach wiktoria?skich, gdy tzw. Christmas Waits ?piewali kol?dy chodz?c od drzwi do drzwi.

Zwyczaje Bo?ego Narodzenia-Op?atek

Op?atek (z ?ac. oblatum – „dar ofiarny”) – bardzo cienki bia?y p?atek chlebowy, prza?ny (czyli niekwaszony i niesolony), wypiekany z bia?ej m?ki i wody bez dodatku dro?d?y, którym dziel? si? wszyscy zgromadzeni przy stole wigilijnym sk?adaj?c sobie ?yczenia. Jest to taki sam op?atek, jaki jest u?ywany podczas mszy ?wi?tej w Ko?ciele katolickim z tym, ?e wigilijny op?atek w odró?nieniu od hostii nie jest konsekrewany. Jest to zwyczaj wy??cznie polski, spotykany te? na Litwie, Ukrainie i we W?oszech. Prawdopodobnie ma szlachecki rodowód i znany by? powszechnie od XVII wieku. Szczególnego znaczenia nabiera? w niektórych okresach historycznych, np. podczas zaborów. Op?atek wigilijny jest symbolem pojednania i przebaczenia, znakiem przyja?ni i mi?o?ci. Dzielenie si? nim na pocz?tku wieczerzy wigilijnej wyra?a ch?? bycia razem, bo przecie? ludzie sk?óceni nie zasiadaj? do wspólnego sto?u. Ma swoj? symbolik? w wymiarze nie tylko duchowym: sama materia op?atka: „chleb”, podkre?la równie? doczesny charakter ?ycze?. W podtek?cie tego ?yczenia jest nawi?zanie do modlitwy: oby nam go nie zabrak?o (chleba naszego powszedniego…). Symbolika chleba ma jeszcze inny wymiar: nale?y by? jak chleb dobrym i jak chleb podzielnym. Tradycja ?amania si? op?atkiem swoje korzenie ma w pierwszych wiekach chrze?cija?stwa. Nie mia?a pocz?tkowo zwi?zku z Bo?ym Narodzeniem, by?a symbolem komunii duchowej cz?onków wspólnoty. Zwyczaj b?ogos?awienia chleba nazywany eulogiami. Z czasem na wigilijn? msz? przynoszono chleb, który b?ogos?awiono i którym si? dzielono. Zabierano go te? do domów dla chorych, czy tych, którzy z ró?nych powodów nie byli w ko?ciele, przesy?ano krewnym� i znajomym. Praktyka przesy?ania sobie eulogii, popularna w pierwszych wiekach chrze?cija?stwa, zanika? zacz??a w IX wieku na mocy dekretów synodów karoli?skich, które chcia?y zachowa? zacieraj?c? si? ró?nic? mi?dzy op?atkiem konsekrowanym a pob?ogos?awionym. Op?atki wypiekano przy klasztorach oraz ko?cio?ach. U?ywano w tym celu specjalnych metalowych form, do których wlewano ciasto. Na pocz?tku XIX wieku popularne sta?y si?, znane tylko w Polsce, ozdoby z op?atka, które zawieszano nad sto?em wigilijnym. Mia?y zapewni? szcz??cie i powodzenie w nadchodz?cym roku. Równie? tzw. ?wiaty, którymi dekorowane by?y zawieszane u sufit pod?a?niczki wykonane by?y z kolorowego ciasta op?atkowego. Oprócz bia?ego op?atka, przeznaczonego na komunikanty i do ?amania si? podczas wigilii, wypieka si? równie? kolorowy, przeznaczony dla zwierz?t domowych i byd?a. Na ?l?sku znany jest tzw. „rado?nik”, czyli op?atek posmarowany miodem, dawany dzieciom. W potocznym znaczeniu op?atek (zwany inaczej spotkaniem op?atkowym) oznacza rodzaj spotkania organizowanego w zak?adach pracy w okresie Adwentu� lub Bo?ego Narodzenia, po??czonego z ?amaniem si? op?atkiem i sk?adaniem ?ycze?.

Zwyczaje Bo?ego Narodzenia- Prezenty

Kochani wiecie, ?e w XIX wieku tylko w niektórych cz??ciach Polski obdarowywano dzieci drobnymi upominkami, które chowano w sianie. Czasem do prezentów nale?a?a równie? przybrana orzechami, cukierkami, jab?uszkami oraz ?wieczkami sosenka. Ofiarodawc? tych podarunków by? oczywi?cie ?w. Miko?aj, który ?y? na prze?omie III i IV wieku w Azji Mniejszej i by? biskupem Miry. Kult ?wi?tego Miko?aja rozprzestrzeni? si? z czasem po ca?ym ?wiecie. Miko?aj sta? si? najbardziej kochanym przez wszystkich ?wi?tym. A teraz ka?dy – ka?demu na ?wi?ta daje cho?by najmniejszy podarunek.

Zwyczaje Bo?ego Narodzenia- Choinka

A wiecie, ?e wspó?czesna choinka, przybrana ?wieczkami i innymi ozdobami pojawi?a si? najwcze?niej na ziemiach niemieckich. Jej ojczyzn? by?a najprawdopodobniej Alzacja. Tam w?a?nie zwyczaj polegaj?cy na wnoszeniu do domu wiecznie zielonej ga??zi i wieszaniu jej przy suficie zosta? zast?piony w XV lub XVI wieku stoj?cym drzewkiem wigilijnym. Zwyczaj przystrajania drzewka wigilijnego rozpowszechni? si? zapewne na prze?omie XVIII i XIX wieku. Wieczne zielone drzewko jest symbolem nadziei, d?ugowieczno?ci a tak?e czarodziejskiej mocy przed z?em. Ozdoby choinkowe te? maj? swoje znaczenie. Gwiazdka – przypomina gwiazd? Betlejemsk? i jest symbolem narodzenia i czysto?ci. Lampki albo ?wiece – przypominaj? o przyj?ciu na ?wiat ?wiat?o?ci czyli Jezusa. S? te? symbolem ogniska domowego. ?a?cuch symbolizuje w??a – kusiciela.

Zwyczaje Bo?ego Narodzenia-Op?atek

Z pewno?ci? wiecie, ?e wigilijny op?atek jest zwyczajem typowo polskim z ?aciny oblatum czyli dar ofiarny. ?amanie si? op?atkiem symbolizuje ?amanie chleba przez Chrystusa w czasie Ostatniej Wieczerzy. Dzielenie rozpoczyna pan domu lub najstarszy syn. Ka?dy ?amie si? z ka?dym, a dopiero potem mo?na zasi??? do sto?u. Geneza op?atka jest ko?cielna, religijna. W Polsce zwyczaj ten nale?y obecnie do powszechnie znanych, chocia? pojawi? si? do?? pó?no i upowszechni? si? w pierwszych dziesi?cioleciach XX wieku. Zgodnie z tradycj? Ko?cio?a wspó?czesny op?atek jest ?ladem po starochrze?cija?skich eulogiach. By?y to specjalne chleby ofiarne sk?adane na o?tarzu. Cz??? z nich konsekrowano i rozdawano jako Eucharysti?, reszt? ?wi?cono po Mszy i posy?ano do domu wiernych nieobecnych w ko?ciele.

Zwyczaje Bo?ego Narodzenia- Potrawy wigilijne

A teraz troch? Wam opowiem o potrawach wigilijnych. W zwyczajach wigilijnych obecnych by?o wiele elementów zaczerpni?tych z poga?skiej obrz?dowo?ci. W dzisiejszej wieczerzy wigilijnej zwi?zki z tymi wierzeniami zachowa?y si? przede wszystkim w potrawach, przyrz?dzanych g?ównie z ziaren zbó?, maku, miodu, grzybów. W zale?no?ci od regionu, tradycji rodzinnych, zestaw wigilijnych potraw jest ró?ny, ale na wigilijnym stole powinny znale?? si? wszystkie p?ody ziemi. Potraw powinno by? dwana?cie. Ka?dej nale?y spróbowa?, co zapewni szcz??cie przez ca?y rok. Do najbardziej typowych nale??: barszcz z uszkami a w niektórych regionach Polski bia?y ?ur lub zupa grzybowa, ryby przyrz?dzane na ró?ne sposoby, kapusta z grochem, pierogi z kapust?, paszteciki z grzybami, kluski z makiem, cukrem i miodem, kompot z suszonych owoców, zupa migda?owa czy z tradycji wschodniej kulebiak i kutia.

Zwyczaje Bo?ego Narodzenia-Puste miejsce

Przy wigilijnym stole powinno, wed?ug dawnej tradycji, zawsze sta? puste nakrycie dla nieobecnych i biednych, którzy mog? zapuka? do naszych drzwi. Przecie? tego wieczoru nikt nie powinien by? g?odny i samotny.

Zwyczaje Bo?ego Narodzenia-Siano

Garstka siana pod wigilijnym obrusem symbolizuje ??óbek, w którym le?a?o Dzieci?tko Jezus.

Zwyczaje Bo?ego Narodzenia-Kol?dy

Termin kol?da pochodzi od ?aci?skiego wyrazu – calendae, oznaczaj?cego pierwszy dzie? miesi?ca. Po reformie kalendarza dokonanej z inicjatywy cesarza Juliusza Cezara (101 p.n.e. – 44 n.e.) w 45 r. p.n.e. calendae styczniowe (mensis Januarius) rozpoczyna?y nowy rok. Pierwsze dni nowego roku obchodzono uroczy?cie, Rzymianie odwiedzali si?, podczas sk?adania ?ycze? wymieniali si? prezentami. Noworoczne zwyczaje rzymskie dotar?y w VI – VII w. na Ba?kany, do Greków, Rumunów, ba?ka?skich ludów s?owia?skich, dalej na Ru? i do Polski. Pierwotnie kol?da by?a pie?ni? towarzysz?c? odwiedzinom, jej warstwa tekstowa obejmowa?a formu?y powitalne i pochwalne na cze?? gospodarzy, ?yczenia szcz??cia i pomy?lno?ci. Dopiero pó?niej wykszta?ci?a si? kol?da, rozumiana jako „pie?? religijna o tematyce zwi?zanej z narodzeniem Chrystusa”. ?aci?skie kol?dy obejmuj? ró?ne rodzaje ?piewów – introitus, antyfony, responsoria, tropy, sekwencje, hymny i pie?ni. Obecnie kol?dy s? ?piewane w okresie od 24 grudnia do 2 lutego. Pie?ni opowiadaj?cych o narodzeniu Jezusa mamy w polskiej tradycji bardzo du?o. Najstarsze si?gaj? czasów ?redniowiecza. Ich wprowadzenie a potem upowszechnienie zawdzi?czamy prawdopodobnie franciszkanom. Oni te? przynie?li do Polski zwyczaj budowy szopek.

Zwyczaje Bo?ego Narodzenia -Pasterka

Wieczór wigilijny ko?czy pasterka czyli Msza odprawiana w ko?cio?ach dok?adnie o pó?nocy. Zgodnie z tradycj? upami?tnia ona przybycie do Betlejem pasterzy i z?o?enie przez nich ho?du nowo narodzonemu Mesjaszowi. Zwyczaj sprawowania bo?onarodzeniowej liturgii nocnej wprowadzono w Ko?ciele ju? w drugiej po?owie V wieku. Do Polski dotar? on najprawdopodobniej razem z chrze?cija?stwem. Zwyczaj sprawowania bo?onarodzeniowej liturgii nocnej wprowadzono w Ko?ciele ju? w drugiej po?owie V wieku, a do Polski ten zwyczaj dotar? prawdopodobnie wraz z chrze?cija?stwem. Dawniej w Wigili? Bo?ego Narodzenia o pó?nocy ka?dy z domowników wraz ze s?u?b? szed? do ko?cio?a na pasterk?. Po sytej wieczerzy, zakrapianej ró?nymi trunkami, w ko?ciele by?o oczywi?cie bardzo gwarno i weso?o. W dzisiejszych czasach tak samo o pó?nocy jest odprawiana msza, która upami?tnia przybycie do Betlejem pasterzy i z?o?enie przez nich ho?du nowo narodzonemu Mesjaszowi. Tradycyjnie msza rozpoczyna si? kol?d? ” W?ród nocnej ciszy…”. Oczywi?cie na pasterk? w Polsce nadal przybywaj? t?umy wiernych wraz z rodzinami.

Zwyczaje Bo?ego Narodzenia-Choinka

Nie mo?na dzi? okre?li? nawet w sposób przybli?ony od kiedy iglaste drzewko zacz?to kojarzy? z obchodami ?wi?t Bo?ego Narodzenia. Wiadomo natomiast, ?e w wielu kulturach i religiach drzewo, zw?aszcza iglaste jest symbolem ?ycia, p?odno?ci, odradzania si? i trwania. Podejmowano wiele prób biblijnego uzasadnienia wprowadzenia do domów bo?onarodzeniowego drzewka, jednak nie znaleziono nigdy bezpo?rednich ?róde? pisanych, do których mo?na by?oby si? odwo?a?. Wspó?czesna choinka, przybrana ?wieczkami i innymi ozdobami pojawi?a si? najwcze?niej na ziemiach niemieckich. Jej ojczyzn? by?a najprawdopodobniej Alzacja. Tam w?a?nie zwyczaj polegaj?cy na wnoszeniu do domu wiecznie zielonej ga??zi i wieszaniu jej przy suficie zosta? zast?piony w XV lub XVI wieku stoj?cym drzewkiem wigilijnym. Zwyczaj przystrajania drzewka wigilijnego rozpowszechni? si? zapewne na prze?omie XVIII i XIX wieku. Bardzo ciekawe jest to, ?e ozdobom choinkowym nadawano g??bszy sens. I tak na szczycie drzewka zawieszano gwiazd? symbolizuj?c? gwiazd? betlejemsk?, w zawieszanych jab?kach widziano echo biblijnego jab?ka Adama i Ewy, papierowe ?a?cuchy rozpoznawano jako okowy zniewolenia grzechowego czy nawet politycznego (w okresie rozbiorów), o?wietlenie choinkowe mia?o by wskazywa? na Chrystusa, który przyszed? na ?wiat jako „?wiat?o dla pogan”. Za? ?ywe zielone drzewko mia?oby symbolizowa? Chrystusa – ?ród?o wszelkiego ?ycia. Jedno jest jednak pewne drzewko bo?onarodzeniowe dostarcza nam wszystkim wielu emocji przy jego ubieraniu, a o jego wygl?dzie decyduje tradycja, panuj?ca moda i nasze mo?liwo?ci finansowe. Obecnie sklepy oferuj? nam tak bardzo bogaty wybór ozdób, ?e ka?dego z pewno?ci? zainspiruj?� do stworzenia w?asnej niepowtarzalnej i pi?knej choinki.

Zwyczaje Bo?ego Narodzenia- KOL?DY I ICH HISTORIA

Dzisiaj nazwa „kol?dy” kojarzy si? przede wszystkim z pie?niami o tematyce bo?onarodzeniowej wzgl?dnie odwiedzinami duszpasterskimi w tym?e okresie odbywanymi we wszystkich parafiach polskich. Sama nazwa „kol?da” jest pochodzenia i tradycji rzymskiej. Pierwszy dzie? ka?dego miesi?ca nosi? nazw? calendae. Szczególnego znaczenia mia?y calendae styczniowe. Wi??e si? to z faktem, ?e od roku 153 przed Chr. 1 stycznia konsulowie prawnie obejmowali swój urz?d w ca?ym imperium rzymskim. Przy reformie kalendarza w roku 46 przed Chr. zadekretowanym przez Cezara Juliusza (st?d „kalendarz julia?ski”) potwierdzono 1 stycznia jako pocz?tek roku administracyjnego. W Rzymie obchodzono to szczególnie uroczy?cie. Odwiedzano si? wzajemnie, obdarowywano podarkami, a tak?e ?piewano okoliczno?ciowe piosenki. Wraz z przyj?ciem chrze?cija?stwa zwyczaje te stopniowo powi?zane zosta?y z okresem bo?onarodzeniowym, czyli z pocz?tkiem obchodów rachuby nowego czasu, „nowej ery”, czyli narodzin Chrystusa. Kol?da w Polsce oznacza przede wszystkim pie?? religijn?, tematycznie zwi?zan? z biblijnymi wydarzeniami nawi?zuj?cymi do narodzenia Chrystusa Pana. Przypuszcza si?, ?e kol?dy polskie powstawa?y najpierw w ?rodowisku franciszka?skim, zw?aszcza franciszkanów obserwantów. Nale?y tu jednak przypomnie?, ?e sam termin „kol?da” w znaczeniu pie?ni bo?onarodzeniowej ustali? si? dopiero w XVII wieku. Zrozumia?e jest, ?e kol?dy wype?nione by?y (i s?) tematyk? nawi?zuj?c? do biblijnych opisów narodzin Chrystusa Pana, zw?aszcza do wydarze? Nocy Betlejemskiej, pok?onu pasterzy, klimatu groty czy stajenki, w której przyszed? na ?wiat Zbawiciel. Stopniowo kol?dy zacz??y przypomina? inne wydarzenia zwi?zane z dzieci?ctwem Chrystusa: rze? niemowl?t, ho?d m?drców (czyli tzw. Trzech Króli), sen ?w. Józefa (pierwszy i drugi), ucieczk? do Egiptu itd. Z przekazów apokryficznych, do kol?d (a tak?edo ??óbka) „przyw?drowa?” wó? i osio?, pó?niej dromadery, na których podró?owali Królowie, itd. W?a?ciwie ?ledz?c zawarto?? tematyczn? kol?d rodz?cych si? przez wieki w ró?nych krajach, ?rodowiskach, czy nawet kontynentach, zauwa?ymy, ?e jak w lustrze odbijaj? si? w nich wydarzenia historyczne, spo?eczne, moralne a nawet narodowe i patriotyczne, w które ich twórcy „ubierali” tre?ci kol?d, zabarwiaj?c je lokalnym, miejscowym, w?asnym kolorytem. Kol?dy bowiem, to nie tylko rzeczowa, biblijna „teologia faktów”, ale to tak?e specyficzny, literacki gatunek ?piewanej teologii, w której jest miejsce na pewne spoufalenie z Bogiem – Chrystusem. Jest tam zawarty du?y ?adunek emocjonalny, swoista „teologia serca”, czasami wyra?ona nawet j?zykiem pewnego infantylizmu czy plebejskiego liryzmu (zob. np. ch?tnie u?ywane zdrobnienia: dzieci?teczko, sianeczko, miasteczko, anio?kowie, pastuszkowie, wo?ek, osio?ek itp.). W?a?nie w kol?dach, których ide? powstania by?o przekaza? ubóstwienie cz?owieka w Jezusie Chrystusie, dokonuje si? odwrotny proces – „ucz?owieczenie” Boga. Dlatego kol?dy s? takie „ludzkie”, rodzinne, swojskie, nasze, bliskie. Tak?e ich forma literacka sprawia, ?e s? one ch?tnie wykonywane. Spotykamy bowiem kol?d? ko?ysank?, kol?dy adoruj?ce, ?yczeniowe, winszuj?ce, patriotyczne, obyczajowe, radosne, ale tak?e mo?na spotka? pe?ne doloryzmu z wizj? dramatu oczekuj?cej M?ki Odkupie?czej itd. Równie? przebogata forma muzyczna kol?d, ci?gle „odnawiaj?ca si?” i ch?tnie dostosowywana do aktualnych trendów czy nawet mody, wp?ywa na ich przetrwanie. Rozpoznajemy st?d kol?d? ?piewan? w formie ko?ysanki w rytmach poloneza, mazurka, oberka, marsza, a nawet bluesa czy rocka. Podobn? bogat? ró?norodno?? odnajdziemy równie? w?ród autorów kol?d. Tworzyli je anonimowi pielgrzymi, waganci. T?umaczono je z ?aciny, czy z j?zyków krajów s?siedzkich (w Polsce znane s? przek?ady kol?d niemieckich, czeskich itd.). Kol?dy powstawa?y w klasztorach (np. czu?e, macierzy?skie kol?dy sióstr karmelitanek) i na dworach, w ?rodowisku ?aków czy s?u?by ko?cielnej. Jakkolwiek ogromna wi?kszo?? kol?d powsta?a w ?onie Ko?cio?a katolickiego, nie brak jednak?e zbiorów kol?d lutera?skich, kalwi?skich, czy nawet husyckich. Kol?dy s? zjawiskiem kulturowym, zw?aszcza na naszej polskiej ziemi, gdzie ilo?? znanych, wzgl?dnie opisanych kol?d osi?ga liczb? ponad pó? tysi?ca.

Komentarze

Brak komentarzy.

Dodaj komentarz

Zaloguj się, żeby móc dodawać komentarze.

Oceny

Dodawanie ocen dostępne tylko dla zalogowanych Użytkowników.

Proszę się zalogować lub zarejestrować, żeby móc dodawać oceny.

Brak ocen.